مقدمه
تفسیر قراردادها یکی از مسائل بنیادین در علم حقوق است که حتی در محکم‌ترین قراردادها نیز به دلیل اختلاف نظرها و شرایط خاص پیش می‌آید. ضرورت تفسیر ناشی از پیچیدگی مفاهیم، تغییر شرایط، و برداشت‌های متفاوت طرفین از مفاد قرارداد است. در این مقاله سعی میکنیم به بررسی اصول، روش‌ها، و نمونه‌های عملی تفسیر قرارداد می‌پردازیم تا نقش و اهمیت این موضوع در حل اختلافات و حفظ حقوق طرفین را روشن شود.
الف)ضرورت و اهمیت تفسیر قراردادها
با توجه داشته باشیم که حتی در شرایطی که قراردادها به‌دقت تنظیم شده باشند، ممکن است برخی مفاد آن به‌دلیل کلی‌گویی، ابهام یا تغییر شرایط نیاز به تفسیر پیدا کنند. تفسیر صحیح می‌تواند از اختلافات طولانی‌مدت جلوگیری کرده و حقوق طرفین را تضمین کند. حالا بعد از روشن شدن نقش تفسیر در قرارداد به سراغ اصول کلی آن می رویم.
ب) اصول کلی تفسیر قراردادها
۱. تسلط بر کل قرارداد و قوانین مرتبط؛ یعنی مفسر قرارداد باید به متن کامل قرارداد، قوانین حاکم و عرف تجاری مرتبط با موضوع اشراف داشته باشد. این تسلط، از تفسیر سلیقه‌ای و ناعادلانه جلوگیری می‌کند.
۲. توجه به قصد مشترک طرفین
مهم‌ترین اصل در تفسیر، نزدیک کردن مفاد قرارداد به قصد و نیت مشترک طرفین است. تفسیر باید منصفانه و منطبق بر اهداف معقول و منطقی قرارداد باشد.
۳. اولویت دادن به بقای قرارداد
اصل حقوقی بر بقای قرارداد استوار است. بنابراین، تفسیر باید به‌گونه‌ای باشد که از انحلال قرارداد جلوگیری کند، مگر در شرایطی که بقای آن به‌طور منطقی غیرممکن باشد.
۴. جلوگیری از تفسیر سلیقه‌ای
این نکته بسیار حائز اهمیت است که در در تفسیر باید بر مبنای اصول حقوقی، عرف و شرایط قراردادی رفتار کنیم و نه صرفاً برداشت شخصی از واژه‌ها را جایگزین واقعیت های موجود کنیم.
ج)روش‌های تفسیر قراردادها
حقوق‌دانان از روش‌های مختلفی برای تفسیر قرارداد استفاده می‌کنند که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
تفسیر منطقی: بر اساس منطق و سازگاری مفاد قرارداد.
تفسیر موضوعی: مبتنی بر شرایط و موضوع خاص قرارداد.
تفسیر لفظی: بر پایه معنای صریح واژه‌ها و عبارات.
تفسیر عرفی: با استناد به عرف رایج در حوزه موضوع قرارداد.
بعد از توضیح موارد بالا؛ برای تثبیت مطالب در ذهن شما مثالی میزنیم:
د)نمونه عملی از تفسیر قرارداد
در یک قرارداد مشارکت در ساخت، بندی وجود داشت که سازنده را موظف به پرداخت «کلیه هزینه‌های اوقاف» می‌کرد. پس از آغاز پروژه، سازنده متوجه شد که بخشی از زمین باید به‌دلیل اصلاحی بودن به اوقاف واگذار شود که این موضوع شامل هزینه‌ای معادل ۱۵۰ میلیون تومان بود.
دیدگاه طرفین:
مالک ادعا داشت که هزینه اصلاحی نیز جزء «کلیه هزینه‌های اوقاف» است.
سازنده معتقد بود که این هزینه غیرقابل پیش‌بینی و غیرمتعارف بوده و نمی‌تواند شامل توافق باشد.
نقش داور در تفسیر:
داور با در نظر گرفتن موارد زیر رأی به نفع سازنده داد:
۱. عرف موجود در این نوع قراردادها.
۲. عدم پیش‌بینی چنین هزینه‌ای در مذاکرات اولیه.
۳. تأثیر این هزینه بر تعادل ارزش‌آورده طرفین.
۴. مطابقت تفسیر با اصول انصاف و عدالت.
ه) نتیجه‌گیری
تفسیر قرارداد، فرایندی است که نیازمند آگاهی کامل از متن قرارداد، شرایط خاص آن، عرف و اصول حقوقی است. درک صحیح از قصد طرفین و تعادل میان اصول حقوقی و انصاف می‌تواند موجب کاهش اختلافات و استحکام روابط قراردادی شود. بهترین مفسر قرارداد همان تنظیم‌کننده آن است، چرا که بیشترین آگاهی را از پیشینه قرارداد دارد.
