دادگاه تخصصی چیست و انواع آن کدامند؟
دادگاه تخصصی: بررسی تخصصی ماهیت و عملکرد
مقدمه
دادگاه‌ها یکی از ارکان اساسی نظام حقوقی هر کشوری هستند که وظیفه اصلی آن‌ها رسیدگی به دعاوی و اختلافات میان اشخاص حقیقی یا حقوقی است. در این میان، دادگاه‌های تخصصی نقشی ویژه و متمایز ایفا می‌کنند. این دادگاه‌ها که زیرمجموعه دادگاه‌های عمومی محسوب می‌شوند، برای رسیدگی به دعاوی و پرونده‌هایی خاص تشکیل شده‌اند. هدف از ایجاد این دادگاه‌ها، تسریع در رسیدگی، دقت در صدور رأی و بهره‌گیری از دانش و تخصص قضات در موضوعات خاص است. در ادامه، به بررسی تعریف، ویژگی‌ها، صلاحیت‌ها و انواع دادگاه‌های تخصصی می‌پردازیم.
تعریف دادگاه عمومی و جایگاه دادگاه‌های تخصصی
دادگاه عمومی، مرجعی قضایی است که صلاحیت رسیدگی به تمامی دعاوی و اختلافات را دارد، مگر آن دسته از دعاوی که قانون آن‌ها را در صلاحیت دادگاه‌های دیگری مانند دادگاه انقلاب یا نظامی قرار داده است. دادگاه عمومی خود به دو بخش حقوقی و کیفری تقسیم می‌شود و در هر حوزه قضایی وظیفه بررسی دعاوی را بر عهده دارد.
در مقابل، دادگاه تخصصی شعبه‌ای از دادگاه عمومی است که برای بررسی نوع خاصی از دعاوی ایجاد می‌شود. هدف از تشکیل این دادگاه‌ها، رسیدگی تخصصی‌تر و دقیق‌تر به پرونده‌هایی است که نیاز به دانش عمیق در موضوعات خاص دارند.
بر اساس ماده ۵۶۶ قانون آیین دادرسی کیفری، مراجع قضایی موظف به تخصیص شعبی از دادگاه‌ها برای رسیدگی تخصصی به برخی دعاوی هستند. این دادگاه‌ها، هرچند تخصصی‌اند، اما قانون‌گذار اجازه داده است که به پرونده‌های غیرمرتبط نیز رسیدگی کنند؛ موضوعی که در ماده ۲۳۱ قانون آیین دادرسی کیفری به آن اشاره شده است.
صلاحیت دادگاه تخصصی
صلاحیت دادگاه‌های تخصصی در آیین‌نامه شیوه تشکیل شعب تخصصی مراجع قضایی مصوب ۱۳۹۸ به‌تفصیل بیان شده است. این آیین‌نامه تأکید دارد که در هر حوزه قضایی، بر اساس ضرورت، شعبه‌ای از دادسرا یا دادگاه به دعاوی خاص اختصاص داده شود.
در امور کیفری:
دادگاه‌های تخصصی کیفری معمولاً به جرائمی مانند موارد زیر رسیدگی می‌کنند:
جرائم اقتصادی (مانند اختلاس و پولشویی)
جرائم رایانه‌ای
قتل عمد
سرقت‌های پیچیده
جرائم علیه امنیت
جرائم سیاسی و مطبوعاتی
تخلفات راهنمایی و رانندگی
در امور حقوقی:
در حوزه حقوقی، این دادگاه‌ها می‌توانند به موارد زیر رسیدگی کنند:
دعاوی تجاری و بازرگانی
دعاوی مربوط به وقف
اختلافات ثبتی
دعاوی بین‌المللی
اعتراض به تصمیمات مراجع غیردادگستری
ویژگی‌های قضات دادگاه تخصصی
قضات دادگاه‌های تخصصی باید از دانش و تجربه کافی در حوزه‌های خاص برخوردار باشند. بر اساس مقررات، قضات این دادگاه‌ها باید حداقل دارای مدرک کارشناسی ارشد یا دکتری در رشته حقوق یا معادل آن در حوزه‌های مرتبط باشند. همچنین، آموزش‌های تخصصی لازم برای تصدی این سمت را دیده باشند. انتخاب این قضات توسط مقاماتی همچون رئیس دیوان عالی کشور، رئیس کل دادگستری استان و رئیس سازمان قضایی نیروهای مسلح انجام می‌شود.
تفاوت دادگاه تخصصی با دادگاه اختصاصی
یکی از موضوعات مهم در شناخت ماهیت دادگاه تخصصی، تمایز آن از دادگاه اختصاصی است. این دو نوع دادگاه از دو منظر زیر تفاوت دارند:
۱. صلاحیت رسیدگی:
دادگاه اختصاصی صرفاً به دعاوی خاصی که در قانون برای آن تعیین شده است، رسیدگی می‌کند.
دادگاه تخصصی علاوه بر موضوعات خاص، می‌تواند به پرونده‌های عمومی نیز رسیدگی کند.
۲. جایگاه قانونی:
دادگاه اختصاصی به‌عنوان یک مرجع مستقل عمل می‌کند و زیرمجموعه هیچ دادگاهی نیست (مانند دادگاه انقلاب).
دادگاه تخصصی بخشی از دادگاه عمومی محسوب می‌شود و به‌عنوان یکی از شعب آن فعالیت می‌کند.
برای تظیم قرارداد کلیک کنید
انواع دادگاه تخصصی
دادگاه‌های تخصصی دارای انواع مختلفی هستند که هر یک وظیفه رسیدگی به موضوعات خاصی را بر عهده دارند. در ادامه، به سه نمونه رایج از این دادگاه‌ها پرداخته می‌شود:
۱. دادگاه خانواده
دادگاه خانواده به مسائل مربوط به خانواده، مانند نکاح دائم و موقت، نفقه، مهریه، طلاق، حضانت و رشد فرزندان، رسیدگی می‌کند. این دادگاه بر اساس قانون حمایت از خانواده موظف است دارای قاضی مشاور زن باشد. قضات این دادگاه باید متأهل بوده و حداقل ۴ سال سابقه کار قضایی داشته باشند.
۲. دادگاه اطفال و نوجوانان
بر اساس ماده ۳۰۴ قانون آیین دادرسی کیفری، تمامی جرائم اطفال و نوجوانان زیر ۱۸ سال باید در دادگاه اطفال رسیدگی شود. هدف از ایجاد این دادگاه، اصلاح و تربیت کودکان و نوجوانان است تا آن‌ها پس از گذراندن دوران اصلاح، بتوانند به جامعه بازگردند. این دادگاه‌ها معمولاً با بهره‌گیری از روان‌شناسان و کارشناسان تربیتی، رفتار متهمان را بررسی و احکام متناسب صادر می‌کنند.
۳. مجتمع ویژه جرائم اقتصادی
این مجتمع‌ها به جرائم اقتصادی مهمی مانند پولشویی، اختلاس، قاچاق ارز و تخلفات مالیاتی رسیدگی می‌کنند. هدف از تشکیل این دادگاه‌ها، حمایت از سرمایه‌گذاری سالم و مبارزه با مفاسد اقتصادی است.
نتیجه‌گیری
دادگاه‌های تخصصی یکی از ابزارهای نظام قضایی برای ارتقای کیفیت و دقت در رسیدگی به پرونده‌ها هستند. این دادگاه‌ها با بهره‌گیری از تخصص قضات و تمرکز بر موضوعات خاص، می‌توانند به حل سریع‌تر و دقیق‌تر اختلافات کمک کنند. درک بهتر وظایف، صلاحیت‌ها و انواع این دادگاه‌ها می‌تواند به شهروندان کمک کند تا با اطمینان بیشتری از حقوق خود دفاع کنند.
برای مطالعه سایر محتوای حقوقی، میتوانید وارد بلاگ حقوقی سامانه جامع توافق شده و سایر مطالب این بلاگ را مطالعه و بررسی نمایید! توافق دات کام را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید و مارا به دوستان و آشنایان خود معرفی نمایید.
